एकदा एक महिला लॉटरी तिकीट विकत घेण्यासाठी दुकानात गेली. तिला 50 क्रमांकाचे तिकीट हवे होते, पण दुकानदाराकडे ते उपलब्ध नव्हते. तिने हट्ट धरल्यामुळे दुकानदाराने तिला दोन दिवस वाट पाहायला सांगितले. दरम्यान, दुकानदाराने त्या क्रमांकाचे तिकीट आधीच विकलेल्या ग्राहकाला विचारले. त्या ग्राहकाने संभाव्यता (Probability) विचारात घेऊन तिकीट परत केले आणि दुसरे घेतले.

दोन आठवड्यांनी निकाल लागला आणि 50 क्रमांकाच्या तिकिटाला 2 कोटी रुपयांची लॉटरी लागली! पत्रकारांनी विचारल्यावर त्या महिलेला हे तिकीट का हवे होते हे सांगताना लाज वाटली. शेवटी तिने सांगितले की, तिला 7 क्रमांकाचे स्वप्न सलग 7 दिवस पडले होते, त्यामुळे “साता सात पन्नास” असे गणित लावून तिने 50 क्रमांक निवडला!

स्पर्धा परीक्षेत नशिबाची भूमिका आहे का?

स्पर्धा परीक्षेतील यश हे “साता सात पन्नास” प्रमाणे नशिबाची लॉटरी नाही! हे यश “शास्त्रीय पद्धतीने आखलेल्या आणि अमलात आणलेल्या नियोजनाचा” परिणाम असते.

स्पर्धा परीक्षेतील यश मिळवण्यासाठी तीन प्रकारचे विश्लेषण (Analysis) आवश्यक आहे:

• स्व-विश्लेषण (Self-Analysis)
• अभ्यासक्रमाचे विश्लेषण (Syllabus Analysis)
• गतवर्षीच्या प्रश्नपत्रिकांचे विश्लेषण (Previous Year Papers Analysis)

या लेखात आपण “अभ्यासक्रमाचे विश्लेषण” यावर चर्चा करणार आहोत.

अभ्यासक्रम म्हणजे काय?

महाराष्ट्र लोकसेवा आयोग (MPSC) विविध प्रशासकीय पदांसाठी परीक्षा घेतो. उमेदवारांचे मूल्यमापन करण्यासाठी आयोग अभ्यासक्रम (Syllabus) ठरवतो, जो विद्यार्थ्यांसाठी मार्गदर्शक (Guide) ठरतो.

अभ्यासक्रमाच्या विश्लेषणाची आवश्यकता

1. सहज आकलन (Easy Understanding)

MPSC चा अभ्यासक्रम क्लिष्ट आणि मोठा असतो. योग्य विश्लेषण केल्यास तो सोप्या पद्धतीने समजू शकतो.

2. अभ्यासाला दिशा (Proper Direction)

स्पर्धा परीक्षेचा अभ्यास अनियोजित न करता योग्य दिशेने केला तर यश मिळवणे सोपे होते.

3. परस्परव्यापी मुद्दे (Overlapping Topics)

विविध विषयांमध्ये समान घटक असतात. उदाहरणार्थ:

• इतिहास आणि राज्यशास्त्र यामध्ये काही घटक समान आहेत.
• भारतीय भूगोल आणि महाराष्ट्र भूगोल मध्ये काही घटक सारखे आहेत.

या समान भागांचा एकत्रित अभ्यास केल्यास वेळ आणि श्रम वाचतात.

4. काय वाचू नये? (What Not to Study?)

स्पर्धा परीक्षेसाठी वेळ खूप महत्त्वाचा आहे. “काय वाचावे?” पेक्षा “काय वाचू नये?” हे ठरवणे जास्त महत्त्वाचे आहे.

काही मुद्दे अभ्यासक्रमात नसले तरी संदर्भ ग्रंथांमध्ये असतात, त्यामुळे अनेक विद्यार्थी अप्रासंगिक माहिती वाचून वेळ वाया घालवतात. योग्य विश्लेषण केल्यास फक्त गरजेच्या गोष्टींचाच अभ्यास होतो.

अभ्यासक्रमाचे विश्लेषण कसे करावे?

अभ्यासक्रम समजून घेण्यासाठी वेगवेगळ्या पद्धती वापरता येतात.

1. कालानुक्रमानुसार विश्लेषण (Chronological Analysis)

इतिहासाचा अभ्यास करताना कालक्रमानुसार विभागणी केल्यास समजणे सोपे जाते. अर्थशास्त्राचा अभ्यास करताना जर विशिष्ट क्रम ठरवला तर विषय सोपा होतो.

2. प्रदेशानुसार विश्लेषण (Region-wise Analysis)

भूगोलाचा अभ्यास करताना पुढीलप्रमाणे विभागणी करता येते:

• जागतिक भूगोल
• भारताचा भूगोल
• महाराष्ट्राचा भूगोल

भारतीय भूगोलाचा अधिक सखोल अभ्यास करताना पुढीलप्रमाणे विभागणी करता येईल:

• प्राकृतिक भूगोल
• आर्थिक भूगोल
• मानवी भूगोल

3. घटक आणि उपघटकांमध्ये विभागणी (Categorization into Subtopics)

स्पष्ट आणि संक्षिप्त विभागणी केल्यास अभ्यास सुलभ होतो. विषय क्लिष्ट वाटत असल्यास छोट्या भागांमध्ये विभागून वाचल्यास समजणे सोपे जाते.

अभ्यासक्रमाच्या विश्लेषणाची पूर्वतयारी

• शालेय पाठ्यपुस्तके व NCERT वाचणे: विषयाचा मूलभूत पाया तयार होतो.
• अभ्यासक्रमाचे तीन ते चार वेळा वाचन करणे: महत्त्वाचे मुद्दे हायलाइट करण्यास मदत होते.
• पहिल्याच प्रयत्नात परिपूर्ण विश्लेषण न करणे: प्रथम समजून घ्या, नंतर बारकाईने विश्लेषण करा.
• मार्गदर्शन घेणे: आपले विश्लेषण योग्य आहे का हे मार्गदर्शकाकडून तपासून घ्या.

निष्कर्ष

स्पर्धा परीक्षेतील यश हे योगायोग नसून योग्य नियोजनाचा परिणाम असते.

अभ्यासक्रमाचे योग्य विश्लेषण केल्यास:

• विषय समजण्यास सोपा होतो.
• अभ्यासाची योग्य दिशा मिळते.
• वेळ आणि श्रम वाचतात.
• परीक्षेत चांगले गुण मिळू शकतात.

स्पर्धा परीक्षांचे “शिवधनुष्य” उचलायचे आहे, तर आधी अभ्यासाची तलवार धारदार करावी लागेल!

योग्य विश्लेषण करा
नियोजन ठरवा
आत्मविश्वास ठेवा

आमच्या पुढील ब्लॉगमध्ये “प्रश्नपत्रिकांचे विश्लेषण आणि अभ्यासाची रणनीती” याविषयी माहिती मिळेल.

अधिक माहितीसाठी संपर्क करा – Contact Us!

सर्वोत्तम शुभेच्छा!